فیزیوتراپی در منزل برای بیماران MS | توانبخشی ام اس

مولتیپل اسکلروزیس (MS) یک بیماری خود ایمنی مزمن و اغلب پیشرونده است که معمولاً در بزرگسالان جوان تشخیص داده می‌شود، اما می‌تواند در هر سنی رخ دهد. این بیماری بیش از 350000 نفر را در ایالات متحده و 2.5 میلیون نفر را در سراسر جهان تحت تأثیر قرار می‌دهد و متأسفانه این تعداد در ایران نیز رو به افزایش است. ام اس اثرات بسیار متفاوتی بر افراد دارد.

ام اس: مروری بر علائم، عوارض و مدیریت بیماری

مولتیپل اسکلروزیس (MS) یک بیماری است که با از دست دادن میلین، ماده‌ای که اعصاب سیستم عصبی مرکزی را می‌پوشاند و از آن محافظت می‌کند، شناخته می‌شود. بدون میلین، اعصاب نمی‌توانند به درستی با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و سرعت هدایت عصبی کاهش می‌یابد. علائم ام اس در افراد مختلف، بسته به اینکه کدام قسمت از سیستم عصبی مرکزی تحت تأثیر قرار گرفته است، می‌تواند متفاوت باشد. با این حال، بیش از ۹۰٪ از افراد مبتلا به ام اس مشکلات حرکتی را گزارش می‌دهند. اگرچه ام اس به ندرت کشنده است، اما عوارض آن می‌تواند شدید باشد و ارگان‌های مختلف بدن را به صورت مستقیم و غیرمستقیم درگیر کند، از جمله مشکلات تنفسی، حرکتی، حسی و درگیری سیستم ادراری و گوارشی. با این وجود، با استفاده از مدیریت‌های پزشکی و توانبخشی می‌توان این بیماری را کنترل کرد و از موارد ذکر شده در بالا پیشگیری و عملکرد بیماران را بهبود بخشید. اگرچه هیچ درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد، اما با کنترل پزشکی و توانبخشی می‌توان آن را با موفقیت مدیریت کرد.

ام اس منجر به علائم و نشانه های متعددی می شود که ممکن است شامل موارد زیر باشد:

خستگی در نتیجه نقص فعال سازی مرکزی رخ می‌دهد و عوامل تشدید کننده آن شامل فعالیت جسمانی، قرارگیری در معرض گرما و رطوبت، اختلال یا کاهش خواب، افسردگی، اختلالات خلقی و سایر بیماری‌های همزمان مانند عفونت‌های تنفسی است.

این اختلال باعث افزایش خطر سقوط و آسیب‌های ناشی از آن می‌شود. از شایع‌ترین دلایل افتادن بیماران ام اس ضعف عضلات جلوی ساق پا و افتادگی مچ پا است. ترس از افتادن در این بیماران شایع است و در صورت عدم پیگیری باعث ناتوانی و گوشه‌گیری اجتماعی خواهد بود.

این مشکل در ۷۵ درصد بیماران ام اس گزارش می‌شود و می‌تواند به صورت خفیف تا شدید بروز یابد که به طول دوره بیماری، تعداد دوره‌های عود بیماری و بدتر شدن علائم در طی ماه‌های اخیر بستگی دارد. این سفتی که در اصل اسپاستیسیته نام دارد، در طول روز دارای نوسان است و با برخی عوامل خاص مانند خستگی، استرس، گرمای بیش از حد تشدید خواهد شد. مصرف برخی از داروهای ضد افسردگی مانند فلوکسیتین نیز می‌تواند تشدید اسپاستیسیته را به همراه داشته باشد. این اسپاستیسیته در اندام تحتانی بیشتر از اندام فوقانی رخ می‌دهد و باعث محدودیت عملکردی بیماری می‌شود و با بروز بسیاری از اختلالات ثانویه مانند زخم بستر مرتبط است.

ام اس در هر فرد می‌تواند علائم متفاوتی داشته باشد، به همین دلیل روش‌های درمانی پزشکی و فیزیوتراپی برای هر شخص، با توجه به شرایط و علائم خاص او، متفاوت خواهد بود.

علائم ام اس می‌توانند ظاهر شده و شرایط بیمار را برای مدتی سخت کنند و سپس بهبود یابند. در زمان عود بیماری، علائم می‌توانند از نظر مدت زمان و شدت متفاوت باشند. عودهای شدید ممکن است نیاز به بستری شدن در بیمارستان داشته باشند، در حالی که علائم خفیف‌تر را می‌توان با دارو در خانه کنترل کرد. پس از فروکش کردن علائم، ممکن است مقداری از عملکرد بیمار از دست برود. برخی از افراد پس از عود به خوبی بهبود می‌یابند، اما برخی دیگر ممکن است با سطح بالاتری از ناتوانی مواجه شوند که با توانبخشی (فیزیوتراپی) قابل بهبود است.

هنگامی که ام اس رو به بهبودی می‌رود، بیمار احساس ثبات می‌کند و ممکن است بتواند تا حدودی در توانایی خود برای انجام فعالیت‌های روزانه بهبود پیدا کند. فیزیوتراپیست شما می‌تواند به شما کمک کند تا در طول دوره بهبودی، قدرت و استقامت خود را بهبود بدهید و عملکرد خود را بازیابی کنید. افسردگی ۲۵ درصد از افراد مبتلا به ام اس را تحت تاثیر قرار می‌دهد و می‌تواند دوره سازگاری اولیه پس از تشخیص را پیچیده کند. مواجهه با چالش‌های مداوم ام‌اس می‌تواند گاهی طاقت‌فرسا باشد و افسردگی می‌تواند به طور قابل‌توجهی بر کیفیت زندگی افراد تأثیر بگذارد. به همین دلیل در بیماری ام اس ممکن است نیاز باشد تحت مراقبت روانپزشکی و روانشناسی قرار گرفت تا علائم افسردگی، استرس و اضطراب کنترل شود. تیم پزشکی و فیزیوتراپیست شما، با شما کار خواهند کرد تا به اهداف خود برای داشتن یک زندگی فعال و کارآمد برسید و بتوانید تمام طول عمر خود را به حفظ استقلال و بدون وابستگی به اطرافیان طی کنید و در جامعه همانند بقیه افراد کار و شغل داشته باشید و موثر باشید.

تشخیص ام اس زمانی صورت می‌گیرد که مجموعه‌ای از معیارها وجود داشته باشد. برای تشخیص ام اس، در صورت بروز علائمی مانند ضعف عضلانی قابل توجه، مشکلات حسی، تعادل و راه رفتن، پزشک پس از معاینه ممکن است به این بیماری مشکوک شود و برای تشخیص از MRI و نمونه‌برداری از مایع مغزی نخاعی استفاده کند. با این حال، هیچ تضمینی وجود ندارد که علائم ذکر شده حتماً نشانه ام اس باشند، زیرا بسیاری از اوقات این علائم وجود دارند اما فرد به ام اس مبتلا نیست و ممکن است به دلیل عوارض دیگری مانند استرس یا فشار عصبی بوده و کاملاً زودگذر باشند. بنابراین، در صورت بروز علائم، ضمن حفظ آرامش، به پزشک مراجعه کنید، چرا که در بسیاری از موارد ممکن است مشکل خاصی وجود نداشته باشد.

فیزیوتراپی برای افراد مبتلا به ام اس بر کمک به آنها برای بازگشت به فعالیت‌های روزمره در خانه، محل کار و جامعه تمرکز دارد. در اولین مراجعه به فیزیوتراپی، معاینه کامل برای تعیین نقاط قوت و ضعف شما انجام خواهد شد. پس از معاینه، فیزیوتراپیست شما بر اساس شرایط و در جهت رسیدن به اهداف، از مدالیته‌های الکتریکی، تکنیک‌های دستی و تمرین درمانی استفاده خواهد کرد. پژوهش‌ها نشان داده است که افراد در مراحل اولیه ام اس ممکن است تغییراتی را در توانایی راه رفتن، تعادل و تنفس خود تجربه کنند. اگر نادیده گرفته شود، این علائم اولیه می‌تواند منجر به ناتوانی بیشتر شود. هنگامی که در فردی تشخیص ام اس داده می‌شود، مهم است که فوراً فیزیوتراپی را شروع کند تا به بهبود هرگونه علائم خفیف کمک کند و احتمالاً پیشرفت علائم بیماری را کاهش دهد.

خستگی در بیماران ام اس به عنوان یک چالش جدی در روند تمرین درمانی برای فیزیوتراپیست مطرح است. کاهش فعالیت بیمار باعث کاهش سطح سلامت و از بین رفتن آمادگی جسمانی وی خواهد شد. فیزیوتراپیست با یک رویکرد متعادل مواجه است؛ از یک طرف تمریناتی که باید تجویز شوند را دارد و از طرف دیگر ممنوعیت اضافه کار و پیشگیری از خستگی وجود دارد. تمرینات هوازی و استراتژی‌های مؤثرسازی انرژی (Energy effectiveness strategies) به عنوان سنگ بنای برنامه درمانی جهت کاهش خستگی مطرح می‌باشند. فیزیوتراپی می‌تواند این رویکرد را تحت مدیریت خود قرار دهد و می‌تواند پیشنهادات ارزشمندی در ارتباط با طراحی، ساده‌سازی کار و پیشرفت فعالیت‌های مؤثر انرژی برای مراقبت بیمار از خود و انجام کارهای منزل ارائه دهد. به طور کلی، برنامه باید بر اساس توانایی فرد باشد و در سطح تحمل آن فرد پیشرفت کند. هدف فیزیوتراپی در مراحل اولیه ام اس کمک به شما در انجام تمام فعالیت‌های روزمره است.

با پیشرفت ام اس، ناتوانی بیشتر ممکن است رخ دهد. تحقیقات و پژوهش‌ها در زمینه فیزیوتراپی نشان داده است که تمرین درمانی و استفاده از تکنیک‌های دستی زیر نظر متخصصین توانبخشی و فیزیوتراپیست‌ها مزایای قابل توجهی را برای بهبودی و بازگشت عملکرد بیماران ام اس دارد. ورزش هوازی و استفاده از تجهیزاتی مانند تردمیل یا دوچرخه ثابت می‌تواند قدرت اندام‌ها، استقامت، تعادل و خلق و خوی فرد درگیر با ام اس را بهبود بخشد. هرچند همه این تمرینات باید زیر نظر متخصص و با نظارت و راهنمایی‌های ایشان باشد، در غیر این صورت می‌تواند باعث تشدید علائم شود.

انواع دیگر ورزش درمانی

• تقویت عمومی دست و پاها
• تمرینات تعادلی
• فعالیت‌های کششی
• تکنیک‌های آرامش بخش اعصاب

این نوع ورزش‌ها توانایی راه رفتن، قدرت اندام‌ها و تعادل را در طول فعالیت‌های روزمره بهبود می‌بخشند.

آب درمانی در MS

آب درمانی برای افراد مبتلا به ام اس ممکن است راهی مفید برای افزایش قدرت، استقامت و تعادل باشد. دمای استخر می‌تواند به حفظ دمای طبیعی بدن در طول تمرین کمک کند تا از قدرت شما حمایت کند. شناوری آب می‌تواند برای افرادی که نمی‌توانند روی زمین محکم راه بروند حمایت کند و مقاومت ملایمی در برابر حرکات ایجاد کند. انجمن مولتیپل اسکلروز آمریکا به شدت از استفاده از درمان‌های آبی برای افراد مبتلا به ام اس حمایت می‌کند. در آب درمانی ارزیابی تحمل بیمار در برابر گرما حائز اهمیت است. دمای آب برای تمرین درمانی باید حدود ۲۶/۶۶ تا ۲۹/۴۴ درجه سانتی‌گراد پیشنهاد می‌شود.

سایر تمرینات مفید

برنامه‌هایی که شامل تای چی و یوگا نیز می‌شود ممکن است برای افراد مبتلا به ام اس مفید باشد. تای چی نوعی ورزش با شدت کم و مبتنی بر حرکت است که می‌تواند در حالت ایستاده یا نشسته انجام شود. تنفس عمیق در این تکنیک گنجانده شده است. یوگا شامل تمرینات تنفسی، تمریناتی برای تقویت و انعطاف‌پذیری و تکنیک‌های مدیتیشن یا آرامش است. یک فیزیوتراپیست آموزش دیده در این برنامه‌ها این تمرینات را به طور خاص برای نیازها و اهداف هر فرد اصلاح می‌کند.

آیا می توان از این بیماری  ام‌اس (MS) پیشگیری کرد؟

در حالی که علت دقیق ام‌اس هنوز ناشناخته است، بهترین راه برای پیشگیری از این بیماری، حفظ یک سبک زندگی سالم است. این شامل انجام حداقل ۱۵۰ دقیقه فعالیت بدنی متوسط در هفته (۳۰ دقیقه در روز، ۵ روز در هفته)، داشتن یک رژیم غذایی سالم، خواب کافی و مدیریت استرس روزانه است. این موارد همگی جنبه‌های یک سبک زندگی سالم هستند که می‌تواند تا حد زیادی از ابتلا به ام‌اس جلوگیری کند.

رویا، زن ۳۴ ساله‌ای بود که هنگام بالا رفتن از پله‌ها متوجه ضعف و بی‌ثباتی پاهایش شد و پس از پیاده‌روی طولانی، پای چپش شروع به کشیدن کرد. او همچنین خاطرنشان کرد که بعد از حمام آب گرم احساس خستگی شدید می‌کرد و تا ۳۰ دقیقه بعد از حمام پاهایش احساس “بی حسی و گزگز” می‌کرد. او می‌گفت وقتی دمپایی می‌پوشد متوجه می‌شود بعد از مدتی دمپایی از پای او درآمده است و متوجه آن نشده است. رویا در ابتدا با پزشک خانواده‌اش تماس گرفت و پزشک او را به یک متخصص مغز و اعصاب معرفی کرد. متخصص مغز و اعصاب دستور MRI و نمونه‌گیری از مایع مغزی نخاعی کمر را داد. نتایج هر دو آزمایش، همراه با سابقه پزشکی رویا، تشخیص مولتیپل اسکلروزیس در مراحل اولیه را تأیید کرد. رویا کاملاً غرق این تشخیص بود. پزشک او به او اطمینان داد و خاطرنشان کرد که بیماری زمانی که هنوز کاملاً خفیف است و بسیار به موقع تشخیص داده شده است. با مدیریت پزشکی و فیزیوتراپی، احتمال اینکه ام اس او در طول عمرش با موفقیت مدیریت شود بسیار بالا بود. پزشک برای او چند دارو تجویز کرد و او را به فیزیوتراپیست متخصص ام اس ارجاع داد.

شروع برنامه فیزیوتراپی رویا

فیزیوتراپیست یک ارزیابی کامل انجام داد و قدرت، انعطاف‌پذیری، حس‌ها، هماهنگی، راه رفتن و تعادل او را بررسی کرد. بر اساس یافته‌های خاص ارزیابی، او برنامه مفصلی را برای رویا تهیه کرد تا آن را دنبال کند. این برنامه در منزل زیر نظر فیزیوتراپیست انجام شد. او همچنین یک برنامه تمرینی در خانه برای رویا طراحی کرد که آن را دنبال کند. او قرار گذاشت که رویا را ۱ تا ۲ بار در هفته برای ۴ هفته آینده ببیند. در ارزیابی‌های پی در پی، فیزیوتراپیست دوباره او را معاینه کرد و متوجه شد که بسیاری از مشکلاتی که در ابتدا متوجه شده بود کاهش یافته است. او توانست مسافت‌های طولانی‌تری را با خستگی کمتر راه برود و پایش کمتر کشیده شود. او در بالا و پایین رفتن از پله‌ها به مراتب مشکل کمتری داشت و تعادلش بهتر شد. او هنوز متوجه شد که پاهایش بعد از حمام آب گرم کمی بی‌حس می‌شود و اگر خیلی خسته یا خیلی گرم بود، علائمش بدتر می‌شد. مهم‌تر از همه، او متوجه شد که با وجود برخی از محدودیت‌های ناشی از ام‌اس، همچنان می‌توانست زندگی خود را مانند قبل از ظاهر شدن علائمش ادامه دهد. رویا و فیزیوتراپیست او یک تیم مؤثر تشکیل دادند – مصمم بودند با هم کار کنند تا از سبک زندگی فعال و سازنده او برای سال‌های آینده اطمینان حاصل کنند.

فیزیوتراپیست‌های مجموعه فیزیو توان به دلیل عضویت در نظام پزشکی و داشتن کارت نظام پزشکی، پس از پایان جلسات می‌توانند مدارک لازم برای ارائه به بیمه تکمیلی را به شما ارائه کنند. هزینه فیزیوتراپی در منزل به عوامل متعددی مانند مدت زمان جلسه، بحرانی بودن مشکل و نوع فیزیوتراپی ارائه شده بستگی دارد. هزینه ویزیت در منزل فیزیوتراپی نیز از منطقه‌ای به منطقه دیگر متفاوت است و معمولاً قیمت آن از ۸۵۰ تا ۹۸۰ هزار تومان متغیر است.