سکته مغزی زمانی اتفاق می‌افتد که خون به بخشی از مغز نمی‌رسد و می‌تواند منجر به اختلال در عملکردهایی مانند گفتار و حرکت شود، که اغلب نیازمند بهبودی طولانی‌مدت است. این وضعیت اورژانسی است و نیاز به مداخله فوری پزشکی در بیمارستان دارد، زیرا می‌تواند زندگی فرد را به خطر اندازد.
انواع سکته مغزی
سکته‌های مغزی را می‌توان به دو دسته اصلی تقسیم کرد:
• سکته‌های ایسکمیک
این نوع سکته‌ها به علت انسداد یک شریان (یا در موارد نادر، یک رگ) ایجاد می‌شوند. حدود ۸۷٪ از تمام سکته‌ها از نوع ایسکمیک هستند.
• سکته‌های هموراژیک
این نوع سکته‌ها به علت خونریزی ایجاد می‌شوند. حدود ۱۳٪ از تمام سکته‌ها هموراژیک هستند.
سکته ایسکمیک چیست؟
سکته ایسکمیک زمانی رخ می‌دهد که شریان خون‌رسان به مغز مسدود شده و جریان خون به بخشی از مغز مختل شود. این انسداد باعث کمبود اکسیژن و مواد مغذی در سلول‌ها و بافت‌های مغزی شده و در نتیجه مرگ سلولی را به دنبال دارد. سکته‌های ایسکمیک به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
- سکته ترومبوتیک: در این نوع سکته، لخته خون در داخل رگ‌های مغزی تشکیل می‌شود و باعث انسداد جریان خون می‌شود.
- سکته آمبولیک: در این نوع سکته، لخته خون یا ذرات رسوبی از سایر نقاط بدن (مانند قلب) جدا شده و از طریق جریان خون به یکی از رگ‌های مغزی منتقل می‌شود و باعث انسداد آن می‌شود.
سکته ترومبوتیک
سکته ترومبوتیک، ناشی از تشکیل لخته خون در شریان‌های خون‌رسان به مغز است و اغلب در افراد مسن با عوامل خطری مانند کلسترول بالا، آترواسکلروز یا دیابت رخ می‌دهد. علائم این نوع سکته می‌تواند ناگهانی (به‌ویژه در خواب یا اوایل صبح) یا تدریجی در طول چند ساعت یا روز بروز کند. حملات ایسکمیک گذرا (TIA)، که به‌عنوان “سکته‌های کوچک” شناخته می‌شوند، می‌توانند پیش از سکته ترومبوتیک رخ دهند و به عنوان هشداری برای خطر سکته در نظر گرفته شوند. علاوه بر این، انفارکت لاکوار، نوعی سکته ترومبوتیک است که در رگ‌های کوچک مغز رخ می‌دهد و در افراد مبتلا به دیابت یا فشار خون بالا شایع‌تر است.
سکته آمبولیک
سکته آمبولیک، ناشی از لخته خونی است که در نقطه‌ای دیگر از بدن (آمبولوس) تشکیل شده و از طریق جریان خون به مغز منتقل می‌شود. این نوع سکته اغلب به دلیل بیماری‌های قلبی یا جراحی قلب رخ می‌دهد و معمولاً به صورت ناگهانی و بدون هیچ علامت هشداردهنده‌ای ظاهر می‌شود. تقریباً 15 درصد از سکته‌های آمبولیک در افرادی رخ می‌دهد که از فیبریلاسیون دهلیزی رنج می‌برند، وضعیتی که در آن دهلیزهای فوقانی قلب به طور نامنظم و غیرمؤثر ضربان دارند.
عوامل خطر سکته مغزی
هر فردی در هر سنی ممکن است دچار سکته شود. اما اگر برخی عوامل خطر را داشته باشید، احتمال ابتلا به سکته افزایش می‌یابد. برخی از عوامل خطر سکته قابل تغییر یا مدیریت هستند، در حالی که برخی دیگر قابل تغییر نیستند.
عوامل خطر سکته که قابل تغییر، درمان یا مدیریت پزشکی هستند:
- فشار خون بالا
فشار خون ۱۴۰/۹۰ یا بالاتر می‌تواند به رگ‌های خونی (شریان‌ها) که خون را به مغز می‌رسانند آسیب برساند.
- بیماری‌های قلبی
بیماری‌های قلبی دومین عامل خطر مهم برای سکته هستند و از علل اصلی مرگ در میان بازماندگان سکته به‌شمار می‌آیند. بیماری قلبی و سکته عوامل خطر مشترک زیادی دارند.
- دیابت
افراد مبتلا به دیابت در معرض خطر بیشتری برای سکته قرار دارند نسبت به کسانی که دیابت ندارند.
- سیگار کشیدن
سیگار کشیدن تقریباً دو برابر خطر سکته ایسکمیک را افزایش می‌دهد.
- قرص‌های ضدبارداری
مصرف این قرص‌ها می‌تواند ریسک سکته را افزایش دهد.
- سوابق حملات ایسکمیک گذرا (TIA)
این حملات که اغلب «سکته‌های کوچک» نامیده می‌شوند، علائمی مشابه سکته دارند اما موقتی هستند. اگر یک یا چند حمله ایسکمیک گذرا داشته باشید، تقریباً ده برابر بیشتر در معرض سکته هستید نسبت به فردی همسن که این حملات را نداشته است.
افزایش تعداد گلبول‌های قرمز: افزایش قابل توجه در تعداد گلبول‌های قرمز باعث غلیظ شدن خون شده و احتمال تشکیل لخته را افزایش می‌دهد؛ این امر خطر سکته را بالا می‌برد.
- کلسترول و لیپیدهای خون بالا
سطوح بالای کلسترول می‌تواند به ضخیم یا سفت شدن شریان‌ها (آترواسکلروز) منجر شود؛ تجمع پلاک (رسوبات چربی، کلسترول و کلسیم) در دیواره‌های شریان‌ها جریان خون به مغز را کاهش می‌دهد و در نتیجه، قطع جریان خون موجب سکته می‌شود.
- عدم فعالیت بدنی
کمبود ورزش و تحرک می‌تواند ریسک سکته را افزایش دهد.
- چاقی
اضافه وزن و چاقی عامل خطرساز برای سکته محسوب می‌شوند.
- مصرف بیش از حد الکل
مصرف بیش از دو نوشیدنی در روز فشار خون را افزایش داده و الکل‌نوشی شدید می‌تواند منجر به سکته شود.
- مواد مخدر غیرقانونی
سوءمصرف مواد مخدر تزریقی (IV) خطر بالایی از سکته به دلیل تشکیل لخته‌های خونی (امبولی‌های مغزی) دارد. کوکائین و سایر مواد مخدر به شدت با سکته، حملات قلبی و مشکلات قلبی-عروقی مرتبط هستند.
- ریتم نامنظم قلب
برخی از انواع بیماری‌های قلبی، به ویژه فیبریلاسیون دهلیزی (ضربان نامنظم قلب)، از قوی‌ترین و قابل درمان‌ترین عوامل خطر سکته به شمار می‌روند.
- ناهنجاری‌های ساختاری قلب
آسیب به دریچه‌های قلب (بیماری‌های قلبی دریچه‌ای) می‌تواند باعث آسیب مزمن به قلب شده و با گذشت زمان خطر سکته را افزایش دهد.
عوامل خطر سکته که قابل تغییر نیستند
سن بالا
برای هر دهه از زندگی پس از ۵۵ سالگی، احتمال ابتلا به سکته بیش از دو برابر می‌شود.
- نژاد
آفریقایی-آمریکایی‌ها در معرض خطر بسیار بیشتری از مرگ و ناتوانی ناشی از سکته نسبت به سفیدپوستان قرار دارند؛ این موضوع تا حدی به دلیل شیوع بالاتر فشار خون در میان این جمعیت است.
- جنسیت
اگرچه سکته در مردان بیشتر رخ می‌دهد، اما مرگ ناشی از سکته در میان زنان بیشتر است.
- سوابق سکته قبلی
پس از تجربه یک سکته، احتمال بروز سکته دوم افزایش می‌یابد.
- وراثت یا ژنتیک
احتمال سکته در افرادی که سابقه خانوادگی سکته دارند بیشتر است.
سایر عوامل خطر سکته مغزی
- محل زندگی
سکته‌ها در میان افرادی که در جنوب شرقی ایالات متحده زندگی می‌کنند رایج‌ترند؛ این ممکن است به دلیل تفاوت‌های منطقه‌ای در سبک زندگی، نژاد، عادات سیگار کشیدن و رژیم غذایی باشد.
- دمای هوا، فصل و آب و هوا
مرگ و میر ناشی از سکته بیشتر در زمان دماهای بسیار بالا یا پایین رخ می‌دهد.
- عوامل اجتماعی و اقتصادی
شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد سکته‌ها در میان افراد کم‌درآمد رایج‌تر هستند.
علایم سکته مغزی چیست؟
علائم اصلی سکته ممکن است ناگهان بروز کنند. این علائم ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- ضعف و بی حسی صورت
ممکن است یک طرف صورت افت کند و لبخند زدن دشوار شود.
- ضعف و بی حسی بازو
ممکن است نتوانید هر دو بازو را کاملاً بالا ببرید و نگه دارید به دلیل ضعف یا بی‌حسی در یک بازو.
- مشکلات گفتاری
ممکن است کلمات به‌صورت مبهم بیان شوند یا به نظر برسد که گیج هستید.
سایر علائم سکته مغزی
- ضعف یا بی‌حسی در یک سمت بدن
- تاری دید یا از دست دادن بینایی در یک یا هر دو چشم
- دشواری در صحبت کردن یا به دست آوردن کلمات
- گیجی و از دست دادن حافظه
- احساس سرگیجه یا افتادن
- سردرد شدید
- حالت تهوع یا استفراغ
علائم سکته گاهی ممکن است پس از مدت کوتاهی از بین بروند و شما فکر کنید که حالتان بهتر شده است؛ اما حتی در این صورت، فوراً به پزشک مراجعه کنید. سکته احتمال بیشتری در افراد مسن‌تر رخ می‌دهد، اما می‌تواند در هر سنی اتفاق بیافتد.
چگونه سکته تشخیص داده می‌شود؟
برای تشخیص سکته، پزشک ابتدا سابقه پزشکی کامل شما را بررسی کرده و معاینه فیزیکی انجام می‌دهد. سپس، برای تأیید تشخیص و بررسی میزان آسیب، آزمایش‌هایی مانند تصویربرداری از مغز (سی‌تی اسکن یا ام‌آرآی) و اندازه‌گیری جریان خون در مغز انجام می‌شود. این آزمایش‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشند:
سی تی اسکن مغز
یک آزمایش تصویربرداری که از پرتوهای ایکس برای گرفتن تصاویر واضح و دقیق از مغز استفاده می‌کند. سی تی اسکن مغز می‌تواند خونریزی در مغز یا آسیب به سلول‌های مغزی ناشی از سکته را نشان دهد. از این آزمایش برای یافتن ناهنجاری‌ها و تعیین محل یا نوع سکته استفاده می‌شود.
MRI
این آزمایش از ترکیبی از آهنرباهای بزرگ، فرکانس‌های رادیویی و کامپیوتر برای ایجاد تصاویر دقیق از اندام‌ها و ساختارهای بدن استفاده می‌کند. MRI با استفاده از میدان‌های مغناطیسی تغییرات کوچک در بافت مغز را شناسایی کرده و به تشخیص سکته کمک می‌کند.
CTA (آنژیوگرافی توموگرافی کامپیوتری)
تصویری با پرتو ایکس از رگ‌های خونی که با استفاده از تکنولوژی CT به دست می‌آید.
MRA (آنژیوگرافی رزونانس مغناطیسی)
این آزمایش از تکنولوژی MRI برای بررسی جریان خون در سراسر شریان‌ها بهره می‌برد.
سونوگرافی داپلر (سونوگرافی کاروتید)
آزمایشی که از امواج صوتی برای ایجاد تصاویر از داخل شریان‌های کاروتید استفاده می‌کند. این آزمایش می‌تواند نشان دهد که آیا پلاک‌ها شریان‌های کاروتید را تنگ یا مسدود کرده‌اند. آزمایش‌های قلبی زیر نیز ممکن است برای تشخیص مشکلات قلبی که ممکن است منجر به سکته شده باشند، مورد استفاده قرار گیرند:
الکتروکاردیوگرام (ECG)
این آزمایش فعالیت الکتریکی قلب شما را ضبط می‌کند و هرگونه ریتم نامنظم که ممکن است باعث سکته شده باشد را نشان می‌دهد.
اکوکاردیوگرافی
این آزمایش از امواج صوتی برای ایجاد تصویری از قلب شما استفاده می‌کند. اکوکاردیوگرافی اندازه و شکل قلب شما را نشان داده و عملکرد دریچه‌های قلب و وجود لخته‌های خون داخل قلب را بررسی می‌کند.
سکته مغزی چگونه درمان می‌شود؟
پزشک شما بر اساس موارد زیر یک برنامه درمانی برای شما تهیه می‌کند:
- وضعیت سنی، سلامت کلی و تاریخچه پزشکی شما
- نوع سکته‌ای که تجربه کرده‌اید
- شدت سکته
- محل سکته در مغز
- علت سکته
- واکنش شما نسبت به داروها، درمان‌ها و فیزیوتراپی در سکته مغزی
پس از وقوع سکته درمان قطعی وجود ندارد، اما روش‌های پیشرفته پزشکی و جراحی موجود هستند که می‌توانند خطر سکته مجدد را کاهش دهند. درمان هرچه سریع‌تر آغاز شود، بیشترین اثربخشی را دارد. درمان‌های اورژانسی پس از سکته ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- داروهای حل‌کننده لخته (ترومبولیتیک‌ها یا فیبرینولیتیک‌ها)
این داروها لخته‌های خونی که باعث سکته ایسکمیک می‌شوند را حل می‌کنند و می‌توانند آسیب سلول‌های مغزی را کاهش دهند. برای اثربخشی حداکثری، باید در عرض ۳ ساعت از بروز سکته تجویز شوند.
- داروها و درمان‌های کاهش یا کنترل تورم مغز
معمولاً از مایعات ویژه داخل وریدی (IV) برای کاهش یا کنترل تورم مغز استفاده می‌شود، به‌ویژه پس از سکته خونریزی.
- داروهای عصب‌محافظ
این داروها به محافظت مغز در برابر آسیب و کمبود اکسیژن (ایسکمی) کمک می‌کنند.
- اقدامات حمایتی از زندگی
این درمان‌ها شامل استفاده از دستگاه تنفس مصنوعی (ventilator)، مایعات داخل وریدی، تأمین تغذیه مناسب و کنترل فشار خون می‌شود.
- کرانیوتومی
این نوع جراحی مغز برای برداشتن لخته‌های خونی، کاهش فشار یا تعمیر خونریزی در مغز انجام می‌شود.
پیچیدگی‌های درمان بعد از سکته مغزی
بهبودی پس از سکته و توانایی‌های خاص آسیب‌دیده بستگی به اندازه و محل سکته دارد.
- سکته‌های کوچک
ممکن است مشکلاتی مانند ضعف در دست یا پا ایجاد کنند.
- سکته‌های بزرگتر
ممکن است باعث شوند بخش‌هایی از بدن شما نتوانند حرکت کنند (فلج شوند). سکته‌های بزرگتر همچنین می‌توانند باعث از دست دادن گفتار یا حتی مرگ شوند.
چه کارهایی می‌توانم برای جلوگیری از سکته انجام دهم؟
ابتدا خطر سکته خود را بشناسید. بسیاری از عوامل خطر سکته قابل تغییر، درمان یا تنظیم پزشکی هستند. در ادامه مواردی آورده شده است که می‌توانید برای کنترل این عوامل خطر انجام دهید.
- تغییرات سبک زندگی
یک سبک زندگی سالم می‌تواند خطر سکته را کاهش دهد. این شامل موارد زیر است:
- ترک سیگار
اگر سیگار می‌کشید، آن را متوقف کنید.
- انتخاب‌های غذایی سالم
مطمئن شوید که میزان توصیه‌شده میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل را دریافت می‌کنید. غذاهایی را انتخاب کنید که کم‌چربی اشباع، چربی ترانس، کلسترول، نمک (سدیم) و قندهای افزوده دارند.
- حفظ وزن سالم
سعی کنید وزن خود را در محدوده سالم نگه دارید.
- فعالیت بدنی
به فعالیت‌های ورزشی منظم بپردازید.
- محدود کردن مصرف الکل
مصرف الکل را کاهش دهید.
- داروها
داروهای تجویز شده توسط پزشک خود را طبق دستور مصرف کنید. داروهای زیر می‌توانند به پیشگیری از سکته کمک کنند:
- داروهای رقیق‌کننده خون (ضدعوامل انعقادی)
این داروها از تشکیل لخته‌های خونی جلوگیری می‌کنند. در صورت استفاده از این داروها، ممکن است نیاز به آزمایش‌های منظم خون داشته باشید.
- داروهای ضد پلاکت
مانند آسپیرین که برای بسیاری از بیماران سکته تجویز می‌شود. این داروها احتمال تشکیل لخته‌های خونی را کاهش می‌دهند. آسپیرین بدون نسخه در دسترس است.
- داروهای فشار خون
به کاهش فشار خون بالا کمک می‌کنند و ممکن است نیاز به مصرف بیش از یک دارو داشته باشید.
- داروهای کاهش‌دهنده کلسترول
احتمال تشکیل پلاک در دیواره‌های شریان را کاهش می‌دهند، که این امر خطر سکته را کاهش می‌دهد.
- داروهای قلبی
برخی مشکلات قلبی که خطر سکته را افزایش می‌دهند، با داروهای قلبی قابل درمان هستند.
- داروهای دیابت
با تنظیم سطح قند خون، از بروز مشکلاتی که ممکن است به سکته منجر شوند جلوگیری می‌کنند
جراحی در سکته مغزی
چند نوع جراحی ممکن است برای درمان سکته یا پیشگیری از آن انجام شود. این شامل موارد زیر است:
آندآرترکتومی کاروتید
آندآرترکتومی کاروتید جراحی‌ای است برای حذف پلاک و لخته‌ها از شریان‌های کاروتید که در ناحیه گردن قرار دارند. این شریان‌ها خون قلب را به مغز می‌رسانند. انجام این جراحی می‌تواند از وقوع سکته جلوگیری کند.
استنت‌گذاری کاروتید
یک پیچ فلزی بزرگ (استنت) مانند آنچه در شریان‌های کرونری استفاده می‌شود، در شریان کاروتید قرار داده می‌شود.
جراحی ترمیم آنوریسم‌ها و ناهنجاری‌های شریانی-وریدی (AVM)
آنوریسم یک ناحیه ضعیف و بادکرده در دیواره شریان است که در معرض خطر ترکیدن (پارگی) و خونریزی به داخل مغز قرار دارد. AVM نیز درهم‌تنیدگی‌ای از شریان‌ها و وریدهاست که می‌تواند گردش خون را مختل کرده و شما را در معرض خطر خونریزی قرار دهد.
بستن PFO (Foramen Ovale باز)
Foramen ovale یک دهانه در دیواره بین دو حفره فوقانی قلب است که معمولاً بلافاصله پس از تولد بسته می‌شود. اگر این دهانه بسته نشود، لخته‌ها یا حباب‌های هوا می‌توانند وارد گردش خون مغز شوند که می‌تواند موجب سکته یا حمله ایسکمیک گذرا (TIA) شود. با این وجود، کارشناسان همچنان درباره اینکه آیا PFO باید بسته شود یا خیر بحث می‌کنند.
زندگی پس از سکته مغزی
تأثیر سکته بر شما بستگی دارد به اینکه سکته در کدام قسمت از مغز رخ داده و میزان آسیب به مغز چقدر است. بسیاری از افرادی که سکته دارند، ممکن است با فلج یکی از بازوهای خود مواجه شوند. مشکلات دیگری که ممکن است ایجاد شود عبارتند از:
- مشکل در فکر کردن
- مشکل در صحبت کردن
- مشکل در بلعیدن
- دشواری در انجام محاسبات ساده مانند جمع و تفریق یا تراز کردن حساب بانکی
- مشکل در پوشیدن لباس
- مشکل در دوش گرفتن
- مشکل در استفاده از سرویس بهداشتی
- برخی افراد ممکن است به توانبخشی جسمی طولانی‌مدت نیاز داشته باشند و قادر به زندگی مستقل در منزل نباشند